Tổng quan

Trên toàn thế giới, con người đang sống thọ hơn. Ngày nay, hầu hết mọi người có thể mong đợi sống đến độ tuổi 60 trở lên. Mọi quốc gia trên thế giới đều đang chứng kiến sự gia tăng cả về số lượng và tỷ lệ người cao tuổi trong dân số.

Đến năm 2030, cứ 6 người trên thế giới thì có 1 người từ 60 tuổi trở lên. Vào thời điểm đó, số người từ 60 tuổi trở lên sẽ tăng từ 1 tỷ vào năm 2020 lên 1,4 tỷ. Đến năm 2050, dân số toàn cầu của nhóm người từ 60 tuổi trở lên sẽ tăng gấp đôi, đạt 2,1 tỷ. Số người từ 80 tuổi trở lên dự kiến sẽ tăng gấp ba lần từ năm 2020 đến năm 2050, đạt 426 triệu người.

Mặc dù sự thay đổi trong cơ cấu dân số theo hướng già hóa – được gọi là già hóa dân số – ban đầu diễn ra chủ yếu ở các nước có thu nhập cao (ví dụ, ở Nhật Bản, 30% dân số đã trên 60 tuổi), nhưng hiện nay, các quốc gia có thu nhập trung bình và thấp mới là những nơi có sự thay đổi lớn nhất. Đến năm 2050, hai phần ba số người trên 60 tuổi trên thế giới sẽ sống ở các nước có thu nhập trung bình và thấp.

Giải thích về quá trình lão hóa

Ở cấp độ sinh học, lão hóa là kết quả của sự tích lũy tổn thương ở mức độ phân tử và tế bào theo thời gian. Điều này dẫn đến suy giảm dần khả năng thể chất và tinh thần, tăng nguy cơ mắc bệnh và cuối cùng là tử vong. Những thay đổi này không diễn ra theo quy luật cố định và không đồng đều giữa các cá nhân. Ngoài những thay đổi sinh học, lão hóa còn liên quan đến nhiều chuyển đổi trong cuộc sống như nghỉ hưu, chuyển nhà phù hợp hơn và mất đi người thân hoặc bạn bè.

Các bệnh lý thường gặp ở người cao tuổi

Những vấn đề sức khỏe phổ biến ở người cao tuổi bao gồm mất thính lực, đục thủy tinh thể, tật khúc xạ, đau lưng và cổ, viêm xương khớp, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, tiểu đường, trầm cảm và sa sút trí tuệ. Khi già đi, con người có xu hướng mắc nhiều bệnh cùng lúc.

Ngoài ra, người cao tuổi cũng phải đối mặt với những hội chứng lão khoa phức tạp, thường là hệ quả của nhiều nguyên nhân tiềm ẩn. Các hội chứng này bao gồm suy giảm thể lực, tiểu không tự chủ, té ngã, mê sảng và loét do tì đè.

Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình lão hóa lành mạnh

Tuổi thọ kéo dài mang lại nhiều cơ hội không chỉ cho cá nhân người cao tuổi và gia đình họ mà còn cho toàn xã hội. Những năm tháng bổ sung có thể giúp họ theo đuổi các hoạt động mới như học thêm, làm công việc mới hoặc thực hiện đam mê bị bỏ lỡ từ lâu. Người cao tuổi cũng đóng góp theo nhiều cách cho gia đình và cộng đồng. Tuy nhiên, mức độ đóng góp này phụ thuộc chủ yếu vào một yếu tố: sức khỏe.

Nghiên cứu cho thấy tỷ lệ sống khỏe trong suốt cuộc đời nhìn chung vẫn ổn định, có nghĩa là những năm tháng sống thêm chủ yếu trong tình trạng sức khỏe kém. Nếu người cao tuổi có thể tận hưởng những năm tháng bổ sung này trong tình trạng khỏe mạnh và sống trong môi trường hỗ trợ, khả năng hoạt động của họ sẽ không khác nhiều so với người trẻ tuổi. Ngược lại, nếu những năm tháng này bị chi phối bởi sự suy giảm thể chất và tinh thần, hậu quả đối với cả cá nhân và xã hội sẽ nghiêm trọng hơn.

Mặc dù một số khác biệt trong sức khỏe của người cao tuổi có yếu tố di truyền, nhưng phần lớn là do môi trường vật chất và xã hội – bao gồm nhà ở, khu phố, cộng đồng, cũng như các đặc điểm cá nhân như giới tính, dân tộc và tình trạng kinh tế xã hội. Những yếu tố môi trường mà con người tiếp xúc từ thời thơ ấu – thậm chí từ giai đoạn bào thai – có tác động lâu dài đến quá trình lão hóa.

Môi trường vật chất và xã hội có thể ảnh hưởng đến sức khỏe trực tiếp hoặc gián tiếp thông qua các rào cản hoặc động lực ảnh hưởng đến cơ hội, quyết định và hành vi sức khỏe. Duy trì lối sống lành mạnh suốt đời, đặc biệt là ăn uống cân bằng, tập thể dục thường xuyên và không sử dụng thuốc lá, giúp giảm nguy cơ mắc bệnh không lây nhiễm, cải thiện sức khỏe thể chất và tinh thần, đồng thời làm chậm quá trình phụ thuộc vào chăm sóc.

Môi trường vật chất và xã hội hỗ trợ cũng giúp người cao tuổi duy trì hoạt động, ngay cả khi họ mất đi một phần khả năng. Việc có các công trình công cộng an toàn và dễ tiếp cận, hệ thống giao thông thuận tiện, không gian đi bộ thuận lợi là những ví dụ về môi trường hỗ trợ. Khi xây dựng các chính sách y tế công cộng ứng phó với già hóa, không chỉ cần tập trung vào các biện pháp giúp giảm thiểu tổn thất do tuổi tác mà còn phải thúc đẩy phục hồi, thích nghi và phát triển tâm lý – xã hội.

Thách thức trong việc ứng phó với già hóa dân số

Không có một hình mẫu chung cho người cao tuổi. Một số người 80 tuổi vẫn có thể chất và trí tuệ ngang bằng với người 30 tuổi, trong khi có những người khác suy giảm nghiêm trọng từ khi còn trẻ. Do đó, một chiến lược y tế công cộng toàn diện phải đáp ứng được sự đa dạng này.

Sự khác biệt giữa những người cao tuổi không phải ngẫu nhiên. Phần lớn là do môi trường sống và tác động của môi trường đến cơ hội cũng như hành vi sức khỏe. Mối quan hệ giữa con người và môi trường bị chi phối bởi các đặc điểm cá nhân như gia đình xuất thân, giới tính và dân tộc, dẫn đến sự bất bình đẳng về sức khỏe.

Người cao tuổi thường bị coi là gánh nặng cho xã hội. Các chuyên gia y tế công cộng và toàn xã hội cần phải giải quyết những định kiến này, vì chúng có thể dẫn đến phân biệt đối xử, ảnh hưởng đến cách xây dựng chính sách và làm giảm cơ hội để người cao tuổi có thể sống khỏe mạnh.

Toàn cầu hóa, sự phát triển công nghệ (ví dụ như trong giao thông và truyền thông), đô thị hóa, di cư và thay đổi vai trò giới đang tác động đến cuộc sống của người cao tuổi theo nhiều cách. Các chính sách y tế công cộng cần xem xét các xu hướng hiện tại và dự báo tương lai để đưa ra giải pháp phù hợp.

Phản ứng của WHO

Đại hội đồng Liên Hợp Quốc đã tuyên bố giai đoạn 2021–2030 là "Thập kỷ Lão hóa Khỏe mạnh của Liên Hợp Quốc" và giao cho Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) vai trò dẫn dắt thực hiện. Đây là sáng kiến hợp tác toàn cầu, tập hợp các chính phủ, tổ chức xã hội, cơ quan quốc tế, chuyên gia, giới học thuật, truyền thông và khu vực tư nhân trong một thập kỷ hành động để thúc đẩy cuộc sống dài lâu và khỏe mạnh hơn.

Thập kỷ này dựa trên Chiến lược Toàn cầu và Kế hoạch Hành động của WHO cùng với Kế hoạch Hành động Quốc tế Madrid về Người cao tuổi của Liên Hợp Quốc, đồng thời góp phần thực hiện Chương trình Nghị sự 2030 về Phát triển Bền vững.

Mục tiêu của "Thập kỷ Lão hóa Khỏe mạnh" là giảm bất bình đẳng trong y tế và cải thiện cuộc sống của người cao tuổi, gia đình và cộng đồng thông qua bốn hành động chính:

1.     Thay đổi cách suy nghĩ, cảm nhận và hành động đối với người cao tuổi và vấn đề phân biệt tuổi tác.

2.     Xây dựng cộng đồng theo hướng hỗ trợ khả năng của người cao tuổi.

3.     Cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe tích hợp, lấy người bệnh làm trung tâm.

4.     Đảm bảo tiếp cận dịch vụ chăm sóc dài hạn chất lượng cho những người cao tuổi cần hỗ trợ