Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cảnh báo rằng chưa đến một phần ba các quốc gia trên thế giới có chính sách quốc gia để giải quyết gánh nặng ngày càng tăng của các rối loạn thần kinh, nguyên nhân gây ra hơn 11 triệu ca tử vong trên toàn cầu mỗi năm, các bệnh lý thần kinh hiện ảnh hưởng đến hơn 40% dân số toàn cầu - hơn 3 tỷ người.[1]

10 tình trạng thần kinh gây tử vong và tàn tật hàng đầu tính đến năm 2021 là đột quỵ, bệnh não sơ sinh, chứng đau nửa đầu, bệnh Alzheimer và các chứng mất trí khác, bệnh thần kinh do tiểu đường, viêm màng não, động kinh vô căn, các biến chứng thần kinh liên quan đến sinh non, rối loạn phổ tự kỷ và ung thư hệ thần kinh.

Các quốc gia thu nhập thấp có số lượng bác sĩ thần kinh ít hơn 80 lần so với các quốc gia thu nhập cao mặc dù gánh nặng của những căn bệnh này rất lớn. Nhiều quốc gia thu nhập thấp và trung bình thiếu kế hoạch quốc gia, ngân sách và lực lượng lao động. WHO đang kêu gọi hành động toàn cầu khẩn cấp, dựa trên bằng chứng và phối hợp để ưu tiên sức khỏe não bộ và mở rộng chăm sóc thần kinh.

Tiến sĩ Jeremy Farrar, Phó Tổng Giám đốc WHO, Ban Thúc đẩy Sức khỏe, Phòng ngừa và Kiểm soát Dịch bệnh, cho biết: “Với hơn 1/3 dân số thế giới đang sống chung với các bệnh lý ảnh hưởng đến não bộ, chúng ta phải làm tất cả những gì có thể để cải thiện dịch vụ chăm sóc sức khỏe mà họ cần. Nhiều bệnh lý thần kinh này có thể được phòng ngừa hoặc điều trị hiệu quả, nhưng các dịch vụ này vẫn nằm ngoài tầm với của hầu hết mọi người – đặc biệt là ở các vùng nông thôn và vùng khó khăn – nơi người dân thường xuyên phải đối mặt với sự kỳ thị, xa lánh xã hội và khó khăn tài chính. Chúng ta phải cùng nhau hợp tác để đảm bảo đặt bệnh nhân và gia đình họ lên hàng đầu, đồng thời sức khỏe não bộ được ưu tiên và đầu tư đúng mức.”

Những phát hiện chính từ báo cáo

Báo cáo đầu tiên thuộc loại này nhấn mạnh rằng chỉ có 53% các quốc gia thành viên của WHO (102 trong số 194 quốc gia) đóng góp vào báo cáo này - một dấu hiệu cho thấy sự quan tâm hạn chế dành cho thần kinh học. Chỉ 32% các quốc gia thành viên (63 quốc gia) có chính sách quốc gia về các rối loạn thần kinh, và chỉ 18% (34 quốc gia) báo cáo có ngân sách riêng để giải quyết các vấn đề này.

Nếu không có khuôn khổ chính sách vững chắc, hệ thống y tế vẫn còn phân mảnh, thiếu nguồn lực và trang bị kém để đáp ứng nhu cầu của bệnh nhân và gia đình. Mặc dù các chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng và nỗ lực vận động đang đạt được tiến triển, vẫn còn nhiều việc phải làm để củng cố chúng – giảm kỳ thị, đẩy nhanh cải cách và đảm bảo hàng triệu người được chăm sóc và công nhận xứng đáng.

Hầu hết người dân đều không thể tiếp cận các dịch vụ thiết yếu. Chỉ 25% quốc gia thành viên (49 quốc gia) bao gồm các rối loạn thần kinh trong gói bảo hiểm y tế toàn dân. Các dịch vụ thiết yếu như đơn vị đột quỵ, khoa thần kinh nhi, phục hồi chức năng và chăm sóc giảm nhẹ thường thiếu hoặc tập trung ở khu vực thành thị, khiến người dân nông thôn và những nhóm dân cư chưa được phục vụ đầy đủ không được tiếp cận các dịch vụ chăm sóc cứu sống và duy trì sự sống.

Báo cáo cho thấy tình trạng thiếu hụt trầm trọng các chuyên gia y tế có trình độ, với các quốc gia thu nhập thấp phải đối mặt với tình trạng thiếu bác sĩ thần kinh trên 100.000 dân, ít hơn tới 82 lần so với các quốc gia thu nhập cao. Sự thiếu hụt này đồng nghĩa với việc nhiều bệnh nhân không được chẩn đoán, điều trị kịp thời và chăm sóc liên tục.

Các bệnh lý thần kinh thường đòi hỏi sự chăm sóc suốt đời. Tuy nhiên, chỉ có 46 quốc gia thành viên cung cấp dịch vụ chăm sóc và chỉ 44 quốc gia thành viên có các biện pháp bảo vệ pháp lý cho người chăm sóc. Kết quả là, những người chăm sóc không chính thức - thường là phụ nữ - không được công nhận hoặc hỗ trợ, làm gia tăng bất bình đẳng xã hội và gây áp lực tài chính đáng kể cho các gia đình.

Hệ thống thông tin y tế yếu kém và tình trạng thiếu kinh phí nghiên cứu kinh niên – đặc biệt là ở các nước có thu nhập thấp và trung bình – hạn chế việc ra quyết định dựa trên bằng chứng và ngăn cản việc thiết kế các chính sách hiệu quả về các rối loạn thần kinh.

Lộ trình hành động

Để ứng phó với những thách thức ngày càng gia tăng về sức khỏe cộng đồng này, các quốc gia thành viên đã thông qua kế hoạch hành động toàn cầu liên ngành về bệnh động kinh và các rối loạn thần kinh khác vào năm 2022 nhằm giảm gánh nặng và tác động của các tình trạng thần kinh.

Kế hoạch hành động cung cấp cho các quốc gia lộ trình để tăng cường ưu tiên chính sách, đảm bảo chăm sóc kịp thời và hiệu quả bao gồm thúc đẩy sức khỏe và phòng ngừa bệnh tật, cải thiện hệ thống dữ liệu và thu hút những người có kinh nghiệm sống tham gia vào việc định hình các chính sách và dịch vụ toàn diện hơn.

Nếu không hành động, gánh nặng của các rối loạn thần kinh sẽ tiếp tục gia tăng, làm trầm trọng thêm bất bình đẳng về sức khỏe toàn cầu. WHO kêu gọi các chính phủ:

Đưa các rối loạn thần kinh trở thành ưu tiên chính sách thông qua sự lãnh đạo táo bạo và đầu tư bền vững;

mở rộng khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc thần kinh thông qua bảo hiểm y tế toàn dân và Tăng cường hệ thống y tế;

thúc đẩy sức khỏe não bộ trong suốt cuộc đời bằng hành động liên ngành phối hợp nhắm vào các yếu tố rủi ro và bảo vệ chính; và

Tăng cường hệ thống dữ liệu và giám sát để đưa ra quyết định dựa trên bằng chứng và có trách nhiệm giải trình.

TLTK

1. Global status report on neurology, World Health Organization, ISBN: 978-92-4-011613-9, pp.285

Link bài viết: https://www.who.int/news/item/14-10-2025-11-million-lives-lost-each-year-urgent-action-needed-on-neurological-care