Virus gây bệnh cúm thuộc họ Orthomyxoviridae, tên khoa học là Myxovirus influenzae. Đây là loại virus có ARN sợi đơn xoắn đối xứng, bên ngoài có lớp vỏ chứa hai kháng nguyên glycoprotein quan trọng là hemagglutinin (HA) và neuraminidase (NA).

Kháng nguyên H giúp virus bám vào tế bào vật chủ và có từ H1 đến H18, còn kháng nguyên N hỗ trợ quá trình phóng thích, lây lan virus, có từ N1 đến N11. Trong đó, các tổ hợp H1–H3 và N1–N3 thường gây bệnh cho người (như H1N1, H3N2), còn H5–H11 chủ yếu gây bệnh ở chim.

Virus cúm được chia thành 3 type chính: A, B và C, khác nhau hoàn toàn về đặc tính kháng nguyên:

Virus cúm A: gây ra các vụ dịch và đại dịch, có thể lây cho người, gia cầm, chim và heo.

Virus cúm B: thường gây bệnh nhẹ, chủ yếu ở người.

Virus cúm C: gây bệnh rất nhẹ, hiếm khi tạo thành dịch.

Kháng nguyên của virus cúm, đặc biệt là virus cúm A, biến đổi liên tục theo thời gian. Khi sự thay đổi nhỏ xảy ra, gọi là “trượt kháng nguyên” (antigenic drift), còn sự thay đổi lớn gọi là “trôi kháng nguyên” (antigenic shift). Chính vì thế, người đã mắc cúm vẫn có thể mắc lại, và vắc xin cúm cần được cập nhật hằng năm để phù hợp với chủng virus mới.

Bệnh cúm mùa là nhiễm virus cấp tính đường hô hấp, có thể lây lan nhanh trong cộng đồng. Các triệu chứng điển hình bao gồm sốt, đau đầu, đau cơ, mệt mỏi, sổ mũi, đau họng và ho — trong đó ho thường kéo dài và nặng.

Ở một số người, đặc biệt là trẻ em, có thể xuất hiện triệu chứng tiêu hóa như buồn nôn, nôn hoặc tiêu chảy.

Thông thường, bệnh diễn biến nhẹ và hồi phục sau 2–7 ngày. Tuy nhiên, ở nhóm người cao tuổi, trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai, người mắc bệnh mạn tính (tim, phổi, thận, chuyển hóa) hoặc suy giảm miễn dịch, bệnh có thể trở nặng, gây biến chứng như viêm tai giữa, viêm phế quản, viêm phổi, viêm não, thậm chí dẫn đến tử vong.

Hiện nay có ba nhóm chính của vắc xin cúm:

• Vắc xin cúm bất hoạt:

Chứa virus cúm đã bị bất hoạt hoàn toàn (không còn khả năng gây bệnh) và được tiêm qua đường tiêm bắp. Các dạng phổ biến gồm:

Vắc xin nuôi cấy trên trứng gà (loại đang được sử dụng phổ biến tại Việt Nam).

Vắc xin nuôi cấy trên tế bào.

Vắc xin có chất bổ trợ (như MF59) giúp tăng cường miễn dịch, đặc biệt cho người lớn tuổi.

Vắc xin liều cao với lượng kháng nguyên gấp 4 lần so với liều tiêu chuẩn, khuyến nghị cho người ≥ 65 tuổi để tăng cường đáp ứng miễn dịch.

• Vắc xin cúm tái tổ hợp:

Được sản xuất bằng công nghệ tái tổ hợp gen, không sử dụng trứng hoặc virus sống, giúp hạn chế phản ứng dị ứng và tăng tính an toàn.

• Vắc xin virus sống giảm độc lực:

Chứa virus cúm đã được làm yếu, không gây bệnh nhưng kích thích tạo miễn dịch mạnh, thường dùng dưới dạng xịt mũi. Loại này không khuyến cáo cho phụ nữ mang thai, người suy giảm miễn dịch, trẻ dưới 2 tuổi, người bệnh mạn tính hoặc đang dùng thuốc kháng virus.

Trên thị trường, cả ba loại vắc xin đều có dạng tam giá (3 chủng virus: 2 cúm A – A/H1N1, A/H3N2 và 1 cúm B – Yamagata hoặc Victoria) và dạng tứ giá (4 chủng virus: 2 cúm A và 2 cúm B thuộc cả hai dòng).