Bệnh Alzheimer đang trở thành một trong những vấn đề sức khỏe đáng lo ngại nhất ở người lớn tuổi. Nhưng có một thực tế ít khi được thảo luận sâu: phụ nữ có nguy cơ mắc Alzheimer gần gấp đôi so với nam giới. Tại sao lại tồn tại khoảng cách lớn như vậy?

Những nghiên cứu mới trong di truyền học, hormone và khoa học thần kinh đang giúp giải mã câu hỏi này – và đồng thời mở ra các hướng dự phòng hiệu quả hơn cho tất cả chúng ta.

1. Vì sao phụ nữ dễ mắc Alzheimer hơn?

Không chỉ vì phụ nữ sống lâu hơn và tuổi thọ cao chỉ giải thích được một phần nhỏ. Ngay cả khi so sánh ở cùng nhóm tuổi, phụ nữ vẫn có tỷ lệ mắc Alzheimer vượt trội.

Gen và nhiễm sắc thể X đóng vai trò quan trọng, một số gen nằm trên nhiễm sắc thể X — đặc biệt là các gen liên quan đến miễn dịch và viêm — có thể kích hoạt những phản ứng khiến tế bào não dễ tổn thương hơn. Đặc biệt, gen APOE (yếu tố nguy cơ mạnh của Alzheimer) có xu hướng ảnh hưởng ở phụ nữ nhiều hơn nam giới.

Hormone estrogen – tấm khiên bị suy yếu theo thời gian, estrogen giúp bảo vệ nơ-ron và điều hòa quá trình trao đổi chất trong não. Khi phụ nữ bước vào giai đoạn mãn kinh, nồng độ estrogen giảm mạnh:

• Tế bào não dễ viêm hơn
• Amyloid-beta (protein gây Alzheimer) tích tụ nhanh hơn
• Khả năng phục hồi nơ-ron giảm

Một số nghiên cứu cho thấy liệu pháp hormone (HRT) ở thời điểm phù hợp có thể bảo vệ não, nhưng nếu dùng quá muộn thì có thể phản tác dụng.

Hệ miễn dịch “mạnh quá mức” của phụ nữ, phụ nữ thường có phản ứng miễn dịch mạnh hơn – điều này tốt khi chống nhiễm trùng, nhưng có thể thúc đẩy viêm mãn tính, một yếu tố trung tâm trong Alzheimer.

Tác động của stress, những căng thẳng kéo dài trong công việc, gia đình, chăm sóc người thân, hoặc sang chấn tâm lý… có thể thúc đẩy viêm và làm tăng nguy cơ suy giảm nhận thức. Phụ nữ thường chịu các dạng stress này nhiều hơn nam giới.

2. Có thể làm gì để giảm nguy cơ Alzheimer?

Dù gen và hormone khó thay đổi, chúng ta vẫn có nhiều cách giảm đáng kể rủi ro:

Duy trì vận động thể chất

Tập thể dục đều đặn giúp tăng lưu lượng máu não, giảm viêm, cải thiện sức khỏe tim mạch – tất cả đều giúp giảm nguy cơ Alzheimer.

Ăn uống khoa học

Các chế độ như Mediterranean hoặc DASH đã được chứng minh giúp giảm suy giảm trí nhớ.

Tăng tương tác xã hội và hoạt động trí tuệ

Giao tiếp, học tập, đọc sách, chơi cờ, học ngoại ngữ… giúp não tạo ra các kết nối mới.

Bảo vệ giấc ngủ

Nếu có dấu hiệu ngưng thở khi ngủ, ngáy to, ngủ dậy mệt… hãy đi khám. Giấc ngủ kém là yếu tố nguy cơ mạnh của Alzheimer.

Tránh chấn thương đầu

Chấn thương não nhiều lần liên quan chặt chẽ với suy giảm nhận thức sớm.

3. Vì sao hiểu điều này lại quan trọng?

Việc khám phá sự khác biệt giữa nam và nữ trong bệnh Alzheimer không chỉ giúp giải thích tỷ lệ mắc bệnh, mà còn mở đường cho:

• Phương pháp điều trị cá thể hóa
• Hướng dự phòng phù hợp hơn cho phụ nữ
• Can thiệp sớm khi có dấu hiệu nguy cơ

Alzheimer không phải là số phận không thể thay đổi. Chúng ta càng hiểu rõ về cơ chế tác động lên phụ nữ, khả năng bảo vệ sức khỏe trí tuệ càng lớn.