PHỤC HỒI CHỨC NĂNG CHO NGƯỜI KHUYẾT TẬT/GIẢM CHỨC NĂNG NHÌN

Tổng hợp: ThS. BS Nguyễn Thị Hà

1. Giới thiệu chung

Khuyết tật về nhìn là Khuyết tật/giảm chức năng nhìn là tình trạng một người do ảnh hưởng, hậu qủa của các bệnh hoặc biến chứng về mắt bẩm sinh hay mắc phải, mà không nhìn rõ và nhận dạng được sự vật một cách bình thường như những người xung quanh.

Khuyết tật/giảm chức năng nhìn có thể ở các mức độ khác nhau:

- Có một số người chỉ nhìn được một chút.

- Có một số nhận biết ban ngày hay ban đêm nhưng không nhìn thấy gì.

- Có một số chỉ nhìn thấy vật to, không nhìn thấy vật nhỏ.

- Có một số người chỉ nhìn thấy các vật ở gần, không nhìn thấy các vật ở xa. Ngược lại, một số chỉ nhìn thấy xa không nhìn thấy gần. Những người này chỉ cần đeo kính.

2. Phát hiện người có khuyết tật/giảm chức năng nhìn Những dấu hiệu để phát hiện trẻ có khuyết tật/giảm chức năng nhìn:

- Mắt, mi mắt đỏ, có mủ hoặc thường xuyên chảy nước mắt.

- Mắt trông mờ, đục hoặc nhăn nheo hoặc có tổn thương đau.

- Một hoặc cả hai bên đồng tử có màu xám hoặc trắng.

- Trẻ 3 tháng tuổi vẫn không nhìn theo đồ chơi hoặc sự vật khi đưa qua mặt trẻ.

- Trẻ 3 tháng tuổi vẫn không đưa tay với đồ chơi ở trước mặt trẻ, trừ khi đồ chơi này phát ra tiếng động hoặc chạm vào trẻ.

- Mắt “lệch”, 2 mắt không di động cùng hướng với nhau.

- Mắt lác.

- Trẻ chậm sử dụng tay, vận động và đi lại so với trẻ khác. Trẻ thường va đụng vào đồ vật hoặc rất vụng về.

- Trẻ không thích thú với tranh ảnh, sách, đồ chơi có màu sắc khi để những thứ này sát mặt.

- Nhìn khó khăn khi trời tối (quáng gà).

- Ở trường trẻ không đọc được chữ ở trên bảng hoặc những chữ nhỏ trong sách. Trẻ bị mệt mỏi, đau đầu khi đọc sách.

- Trẻ có thể bị mù hoặc khuyết tật/giảm chức năng nhìn phối hợp với các dạng khuyết tật khác như bại não, chậm phát triển trí tuệ...

Đối với người lớn có khuyết tật/giảm chức năng nhìn có thể phát hiện nếu người đó không nhìn thấy một vật từ xa hoặc gần, không nhìn thấy những người xung quanh, không thể làm việc hoặc tham gia các công việc của gia đình và xã hội.

4. Điều trị và phục hồi chức năng

vKhám chuyên khoa mắt: Khi có 1 lý do nào đó gây ảnh hưởng đến khả năng nhìn thì nên đưa người đó đi khám chuyên khoa mắt để xác định nguyên nhân và xử trí kịp thời, đề phòng mù mắt. Khám chuyên khoa mắt càng sớm càng tốt. Nếu phát hiện các nguyên nhân làm giảm khả năng nhìn như mắt hột, viêm mống mắt, viêm kết mạc, có thể điều trị nội khoa. Các nguyên nhân khác như đục thuỷ tinh thể, thiên đầu thống, lác mắt, sụp mi, vật lạ gây tổn thương có thể điều trị bằng phẫu thuật. Đối với những người có tật khúc xạ cũng được khám và đo kính mắt. Hiện nay ngành y tế có nhiều chương trình phòng và điều trị phẫu thuật mắt.

vPhục hồi chức năng khi bị khuyết tật/giảm chức năng nhìn rất nặng hoặc bị mù hoàn toàn: huấn luyện cho NKT cách định hướng và vận động di chuyển.

vPhát triển các kỹ năng nhận biết nhờ cảm giác ngửi hoặc sờ mó.

– Nếu người bị mù vẫn còn trẻ, hướng dẫn họ cầm nắm các phần khác nhau của cơ thể và cố gắng cảm nhận ra các phần đó. Để cho trẻ sờ mặt những người xung quanh và nhận biết từng người một.

– Phát triển cảm giác nghe bằng cách để cho người có khó khăn về nhìn nghe các loại tiếng động khác nhau và nhận biết chúng như tiếng chuông, tiếng nhạc... để cho họ đoán tiếng ồn đó từ phía nào tới.

– Luôn luôn nói và chỉ dẫn cho trẻ các hoạt động hàng ngày như ăn uống, để cho trẻ tự tắm rửa.

– Đưa trẻ hoặc người lớn bị mù ra ngoài để cho họ cảm nhận được môi trường xung quanh họ. Hãy mô tả và nói cho họ biết.

vGiúp người có khuyết tật/giảm chức năng nhìn di chuyển xung quanh:

– Nếu trẻ có khả năng bò ra xung quanh, hãy để đồ chơi ở các góc phòng, khuyến khích trẻ khám phá môi trường xung quanh.

– Khi trẻ bắt đầu đi, đảm bảo chắc chắn mọi thứ trong nhà đều an toàn để trẻ không bị thương. Điều này giúp trẻ tự tin hơn khi đi lại xung quanh.

– Cho phép trẻ chơi hoặc tập luyện theo cách mà trẻ tự tin khi di chuyển xung quanh và cơ thể cử động tự do.

– Khuyến khích trẻ chơi đùa, tìm kiếm, khám phá những gì mà trẻ thích như những trẻ khác. Bảo vệ trẻ không bị tổn thương khi chơi nhưng đừng quá bảo vệ không cho trẻ làm gì cả thì trẻ sẽ không học được nhiều.

– Dạy 1 người lớn có khuyết tật/giảm chức năng nhìn đi ra khỏi nhà, hướng dẫn họ đi đến điểm đầu tiên mà họ muốn. Cầm tay họ, để cho họ sờ vào một vài điểm mốc dọc đường đi như hòm thư, cây cối hoặc những vật đặc biệt khác.

– Khi dẫn trẻ hoặc người lớn đi, nên đi trước họ và chỉ dẫn cho họ. Bắt đầu đi với các khoảng cách ngắn sau đó tăng dần.

vDạy trẻ hoặc người lớn có khuyết tật/giảm chức năng nhìn, sử dụng gậy. Chọn chiều cao của gậy từ mặt đất đến vị trí giữa vai và hông. Dạy họ dùng gậy để khám phá môi trường xung quanh. Khi cầm gậy, cánh tay duỗi thẳng, để cho họ đưa đẩy sang phải trái, đi tới đi lui. Dạy họ sử dụng gậy, để lên xuống cầu thang, đi ngang qua phố. Khi đi lại chú ý lắng nghe âm thanh xung quanh.

v Hướng dẫn người có khuyết tật/giảm chức năng nhìn các chức năng sinh hoạt hàng ngày như: ăn, uống, tự chăm sóc bản thân, các công việc nội trợ:

– Hướng dẫn cho trẻ hoặc người lớn có khuyết tật/giảm chức năng nhìn, ăn chung 1 mâm cùng với gia đình theo phương pháp “đồng hồ”, có nghĩa là xem cái mâm như 1 chiếc đồng hồ, đặt thức ăn vào đúng vị trí 12h, 3h, 6h, 9h... ngày nào cũng như vậy.

 – Hướng dẫn trẻ hoặc người có khuyết tật/giảm chức năng nhìn khi uống nước đặt cốc chén hoặc chai thuỷ tinh lên 1 chỗ đã định.

– Hướng dẫn trẻ các chức năng sinh hoạt hàng ngày như mặc quần áo, chải đầu, tắm rửa, chơi các trò chơi. Hãy khuyến khích trẻ chơi cùng với các trẻ khác.

– Hướng dẫn trẻ lớn, người lớn có khuyết tật/giảm chức năng nhìn làm các công việc nội trợ, tuy nhiên phải biết cách đề phòng các tổn thương do lửa, dao nhọn sắc, các vật nóng. Hướng dẫn họ nấu vài món đơn giản, ru em, lau dọn bàn ghế...

vCác dụng cụ trợ giúp cho trẻ có khuyết tật/giảm chức năng nhìn: Đối với các trẻ bị mù toàn thể, có thể đeo kính bảo vệ hoặc thẩm mỹ. Đối với trẻ bị tật khúc xạ hoặc giảm thị lực, có thể khám đeo kính.